2012 senesi Mayıs ayında İzmir’in Bornova ilçesinde deniz, gemi ve tarih tutkunlarının mutlaka ziyaret etmesi gereken Arkas Deniz Tarihi Merkezi kapılarını ziyaretçilerine açtı.

Arkas Holding yönetim kurulu başkanı Lucien Arkas’ın 30 sene önce başladığı gemi maketi koleksiyonculuğu sonucunda toparladığı maketlerin ufak bir bölümünün sergilendiği bu merkezde 89 gemi maketi, 126 parça gemi antikası ve 67 tablo tarihçeleri ile birlikte yer alıyor.

Müze-ev 3 kattan oluşuyor. 1.kat (giriş katı); 20.yüzyıl gemileri, Türk gemileri, M.Ö’ye ait gemi maketleri ve kaşif gemileri ile gemi antikaları olmak üzere 4 bölümden oluşuyor.  Zemin kat; savaş gemileri, gemi antikaları ve Türk kayıkları,özel amaçlı gemilerden oluşuyor. 2.katta ise 17.yy, 18.yy, 19.yy ve 20.yy gemilerini görebiliyoruz.

Model gemiler, orijinallerinin aynısı olarak el yapımı üretilmiştir. En basit modeller bile en az 5-6 ayda yapılmaktadır. Modellerin yapımı için tüm gemilerin planları bulunur. Günümüzde internet bu planlara ulaşımı kolaylaştırmıştır.

Model gemilerin sanatçıları: Engin Alsan, Nezih Bekat, Azmi Beydeş, Ergin Bürge, Coşkun Güreli, Bedri Selay, Alpay Türkekul ve Metin Gürkan.

Sayfamızda gemi modellerinin bazılarını paylaşacağız.

Giriş alanı

Dümen dolabı ve pusula dolabı. Tüm dümenlerin önünde pusula vardı ki dümenci devamlı pusulayı takip edebilsin.

Şömine üstünde görülen denizaltı Jules Verne‘nin Nautilus gemisi.

Christian Molsted, 1862-1930, The breakthrough in the battle of Koge Bay on July 1st 1677

Giriş katı Türk gemileri salonu

Gülbeniz A.

Hegemann Yard Group’un Volkswerft Stralsund Tersanesi’nde inşa edilen, yapımı 2 senede tamamlanan, 2011 senesinde denize indirilen, 210.54 metrelik uzunluğu, 31.000 beygi gücü ile Türkiye’nin en güçlü motoruna sahip, en büyük konteyner gemisi. 35.000 ton ağırlığa kadar yük taşıyor.

Gemi isimleri önceden gemi sahibi tarafından belirleniyor. Gemiler “dişi” olarak tanımlanır, bu sebepten dünya genelinde dişi isimler verilir. Her tersanenin gemi maketi yapan maketçileri bulunmaktadır. Gemi teslim edilirken 1 maket gemi sahibine taktim edilir, bir maket ise tersanede saklanır.

Bandırma

1878 yılında inşa edilen Bandırma vapuru, Türk milli hareketinin başlangıcı olan Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa ve kurmaylarını İstanbul’dan Samsun’a taşıyan gemi olarak tarihteki yerini almıştır.  1925 yılında gemi Bozmacı İlhami isimli Türk armatöre satılmış, ve aynı armatör tarafından hurda olarak parçalanmıştır. Replikası Samsun’da gemi müze olarak ziyaretçilerine açılmıştır.

Savarona

Savarona, Atatürk’e teslim edildiğinde dünyanın en büyük yatı idi. 2013 senesi içinde ise dünya en büyük yatlar sıralamasında 13. sıraya geriledi.

Savarona, Atatürk’ün ölümünden sonra Deniz Kuvvetlerine veriliyor ve denizci yetiştiriliyor. Ömrünü doldurduğunda zamanla bakımsızlıktan çürümüş. Söküme gidecek diye zamanında içinde bulunan çok değerli eşyalar ve eserler de sökülmüş, satılmış, yokolmuş. Armatör Kahraman Sadıkoğlu, 1989 yılında geminin işletme hakkını 49 seneliğine alarak orijinaline birebir uygun olarak baştan yenilemiştir. 40 milyon Dolar üzerinde bir masraf yapıldığı söylenmektedir.

Amerikalı banker Lady Cadwallader 1930 yılında Almanya-Bremen’de bunu özel sipariş üzerine yat olarak yaptırtıyor. Gemiyi 6 sene kullanıyor, fakat bir türlü Amerikan bayrağını çekemiyor, çünkü dönemin Amerikan hükümeti yata Amerikan bayrağı çekilebilmesi için geminin değerinin 2-3 katı vergi talep ediyor. Bunun altında yatan neden o dönem Almanya’da Hitler güçlenmeye başladığı ve gemi Almanya’da üretildiği için tamamen politik nedenler. Hitler bunu duyunca yata el koymak istiyor, bu sefer Amerika müsade etmiyor ve Lady Cadwallader’e yatı satması için baskı uyguluyor, ancak sadece onay vereceği bir ülkeye satışına müsade edeceğini söylüyor. Aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti, Atatürk için bir yat istiyor; ona satılabilir müsadesi veriyor. Böylece gemi Atatürk’e yat olarak geliyor, Lady Cadwallader çok sevdiği yatın isminin değiştirilmemesi üzere özel bir ricada bulunuyor. Atatürk te ladynin isteğini kabul ediyor. Savarona isminin anlamı: Efsanelere göre Hint okyanusunda bir deniz kuşudur. Bir kuğuya benziyor ama kuğu değil, kuğudan çok daha büyük. Kimisi onu bembeyaz, kimisi simsiyah tarif eder. Savarona’nın amblemi kuşun resmidir.

Savarona restorasyona getirildikten sonra Kahraman Sadıkoğlu’nun ilk işi Amerika’dan özel bir balon getirtmek olmuş. Yat olduğu gibi balonun içine konmuş. Silah sektöründe kullanıldığı için ancak özel izinle kullanılabilen bir zehir dönemin Amerikan başkanı George Bush ile görüşülüp izin alınarak getirtilmiş ve o balon içine sıkılmış.

Yat 2 ay kapalı kalıyor. Sonra açılıyor, tonlarca fare ölüsü çıkıyor. Fareler başka türlü temizlenemiyor, bulmak çok güç. Fareler çürümüş metalleri bile yiyorlarmış. Tadilat ancak bu aşamadan sonra başlayabiliyor.

Geminin tüm öyküsünün kaleme alındığı bir de kitap var: Bir Tutku’nun öyküsü.

Savarona gemisi bugün İstanbul-Kuruçeşme sahilinde demirli olarak beklemekte ve özel olarak kiralanabilmektedir.

Santa Maria, Nina (İspanyolca’da kız anlamına gelmektedir) ve Pinta (İspanyolca’da benekli anlamına gelmektedir)  Christophe Colomb‘un 1492 yılında yaptığı transatlantik yolculuğunda kullandığı 3 kalyon gemisinin maket çalışmaları.

Gemi tabelaları. Bu tabelalardan her gemide 1 tane bulunmaktadır. Tabela üstünde yapıldığı tersane ismi ve amblemi, geminin yapılış tarihi, kaçıncı gemi olduğu yazar. Gemi tabelaları çok değerlidir. Gemiyi söken kurum genelde tabelaları kendisine saklar. Daha gemiler söküme giderken yolda tabelalar sökülmüş olabiliyor. Bu yüzden koleksiyoncular için büyük değer taşır.

Turumuz sırasında genel bilgiler alıyoruz. Türkiye’de tersanecilik nasıl diye soruyoruz. Türkiye, yatçılıkta çok ileri bir konumda. Dünyadaki çok büyük yat tersaneleri Türkiye’de de tersane açıyorlar. Çünkü burada işçilik daha ucuz. Dünyanın en büyük, en güzel, en modern yelkenli yatı Maltese Falcon, Tuzla’da yaptırılmış.

Deniz kızı. Gemilerin burunlarına konurdu. Efsaneye göre uzun aylar boyunca denizlerde, okyanuslarda seyahat eden denizciler deniz kızlarının seslerini, ıslıklarını duyarlardı. Deniz kızları onları çağırıyor zannederler, kendilerini denizlere atar ve boğulurlarmış. Bu deniz kızlarını gemi burunlarına koymalarının sebebi seslerini duydukları deniz kızlarını kaçırdıklarına inanmalarıymış.

17.yüzyıl gemileri bölümü

HMS Prince, 1670 kraliyet donanmasının birinci sınıf gemilerinden bir tanesi idi. Fransız hattını ilk kıran gemi olarak ün kazanmıştır.

Her bir noktası ile el yapımı. Hazır hiçbir detay kullanılmamış. Maketin yapımı Azmi Beydeş tarafından 5 sene sürmüş.

Constitution, 1797

Amerika’nın iç savaşlarda kullandığı gemilerdendir. Kayalara sürtünmeye karşı daha dayanıklı olsun diye geminin altı ağaç üzerine bakır levhalar ile kaplanmıştır.

Altta görülen beyaz malzemeye-taşlara  “safra” denmektedir. Geminin dengesini sağlamaya yarar. Bu sistem günümüzde de kullanılmaktatır. Bu sefer taş yerine denizden çekilen su doldurulmaktadır. Taşların üzerinde görülen fıçılarda su, içki, barut gibi malzemeler bulunmakta idi.

Cutty Sark, 1870

Hindistan’dan İngiltere’ye çayı en hızlı şekilde getirmek üzere dizayn edilmiş ticaret gemisidir.

Zemin kat: savaş gemileri ve özel amaçlı gemiler bölümüne genel bakış (üstte)

Rus çarının yatı Livadia. Denizde yüzen saray. Burada 3 bacanın yanyana olması ilginçtir. Denizciliğe uygun bir yat değildi.

Nusret mayın gemisi. Miyadını doldurunca satılıyor. Gemiyi alan kişi üst bacasını kestiriyor. Arka tarafa bir seyir köprüsü ve yaşam mahali yapıyor ve ambar yapıyor, küçük bir yük gemisi olarak kullanıyor. Seneler sonra Mersin limanında durduğu yerde batıyor. Limandakiler gemiyi 2 parçaya bölerek denizden kendi vinçleri ile çıkarıyorlar. Daha sonra Tarsus belediyesi tarafından alınıyor, bir parkın içine kaide yaptırarak gemiyi sergiliyor, üst kısmını ise eski resimler yardımıyla yaptırıyor. Ama orijinaline çok uygun çıkarılamamış.

Yavuz muharebe kruvazatörü

1950 yılında görevden alınıyor. 1963 yılında satışa çıkarılıyor. 1971 yılında hurdaya çıkarılıyor…

Bugün Yavuz’dan geriye İstanbul’da sergilenen top mermisi ve Gölcük’te sergilenen pervanesi kalıyor…

Aziz Nikola gemi-kilise (1901-1917), Çarlık dönemi kilise gemisi. Karadeniz’de seyrederdi, kilise olmayan yerlerde nehirlerden geçer, ayin yapılırdı. Üzerinde birden fazla kilise ihtiva ederdi. Bolşevikler tarafından yakılmıştır.

Süngerci takımı. Sünderi denizde yüzerek toplamak çok zordu. Deniz tabanında yürüyerek toplamak çok daha verimli oluyordu. Görülen ayakkabılar çok ağırdı, başlık ta oldukça ağır, etli bir metalden yapılırdı. Ayrıca dalgıçlar bellerine kurşun bağlardı. Tekneye tulumbalara bağlı iple bağlı idiler. İple girip iple çıkabiliyorlardı. Süngerciliğin başlıca 2 tehlikesi vardı. Birisi iplerin bir yerlere dolanıp kopması idi, ikincisi ise çok meraklı olan devasal deniz kaplumbağaları hortumları gagalayıp koparıyorlardı. Bu durumlarda süngercinin ağır yüklerden dolayı yukarı çıkması imkansız olduğu için boğuluyorlardı.

Bodrum kat gemi antikaları bölümü

Gemicilik haritaları: Almanaktan alınan bilgiler bu haritalarda yol gösterici oluyor. Paralel cetvel ve kompaslar ile gemi kaptanları kendi yerlerini bulurlardı. Bir kaptan haritada olmayan bir yerde kaza yapar, batarsa o yeri bulduğu için ödüllendiriliyordu.

Paraketeler: Geminin kaç mil sürat ile gittiğini ve kaç mil yol aldığını tespit etmeye yarardı. Geminin büyüklüğüne ve uzunluğuna göre kıç tarafına monte edilir. Köpekbalıkları denizde hızla hareket eden paraketelere merakla yaklaşırlarmış. Köpekbalığı midesinden parakete çıktığı çok görülmüş. Bu yüzden gemilerde yedekli bulundurulurmuş.

Amerigo Vespucci

İtalyan Deniz kuvvetlerine bağlı, denizci yetiştiren bir okul gemisidir. Geçtiği yerlerde onu gören herkes tarafından selamlanır.  Yelken açma töreninde görülen yelkenlerin üstüne tüm denizciler yanyana dizilirler. Dünya denizlerinin en güzel kızı olarak nitelendirilir.Neden denizlerin en güzel gemisi deyince: 1950’li yıllarda Amerikan uçak gemisi okyanusta seyreden gemiye kimlik sorar. Ben Amerigo Vespucci, okul gemisiyim der. Bu komutanın çok hoşuna gider ve siz dünya denizlerinin en güzel kızısınız gibi birçok güzel iltifatta bulunur, bu da dilden dile dolaşarak tarihe geçer.

Arkas Deniz tarihi merkezi:

Ziyaret Saatleri: Salı, Perşembe ve Cumartesi 10.00-18.00

Rehberli turlar Salı ve Perşembe günleri düzenlenmektedir. Turlara katılım için rezervasyon gerekmektedir. Burayı gezmek ve gemilerin tarihçesini de zevkle öğrenmek için rehberli tur alınmasını tavsiye ederim.

Adres: 80 Sokak No:28 Bornova, İzmir

Telefon: 0 232 342 10 11