Sanat Eleştirmeni Avelina Lesper‘den modern sanat üzerine tarafsız ve harika bir açıklama:
Herkesin sorduğu bir soru ile başlamak istiyorum, sanat nedir?
AL: Sanat, insan aklının, yeteneğinin ve duyarlılığının bir ürünüdür. Sanat herşeyden önce yaratımdır. Sanatçı, sanatı yaratmak, çalışmasına odaklanmak için hiçlikten, sıfırdan ya da küçücük bir fikirden yola çıkar. Çalışmak; sadece sanat üretmek için çalışmak farklıdır. Sanat üretme sürecinde iletişim kurabilecek, başkalarının duygularına ortak olabilecek, bir obje yaratmaya dair bir istek vardır. Yani, bu bana ait bir tanım. Aristoteles sanatın mantığa dayanan bir üretim süreci olduğunu söyler. Jung, sanatın bizi barbarlıktan kurtaracak şey olduğunu söyler. İkisi de haklıdır. Çünkü Aristotelesin de söylediği gibi bu mantığa dayalı üretim sürecinde bununla ne yapmak istediğini düşünürsün, bu iş ile ne anlatmak istediğini, bunu nereye taşımak istediğini düşünürsün. Örneğin kelimeler yerine müziği kullanmayı tercih ettiğini düşünürsün.
Fakat ne olursa olsun ne sanatçılar ne de başkaları için, herkese hitap eden yerleşik bir tanım vardır. Yekpare bir tanım yok. Eğer yekpare bir tanım yoksa nasıl …
AL: Sana neyin sanat olmadığını söyleyeyim. Sanat, var olmak için bir bağlama ihtiyaç duyandır. Sanat, var olmak için bir bağlama ihtiyaç duymayandır. Sanat, meydana gelendir. Sanat, kendi zamanının sosyopolitik koşullarının ötesine geçebilendir. Sanat, sanatçının kendisinden bile daha kalıcı olandır. Sanat, herkesin anlaması için açıklamaya ihtiyaç duymayandır.
Bu durumda burada bir çelişki söz konusu, çünkü görüşmelerimiz esnasında birçok insan çağdaş sanatın açıklamaya ihtiyaç duyduğunu söyledi. Yani insanlar anlamadıklarını, çünkü sanat okumadıklarını söylediler.
AL: Hayır, bu bir yalan. Bakın çağdaş sanat. İlk olarak anladığımız şekli ile çağdaş sanat diye bir şey yoktur. Çağdaş sanat bir tarzdır. Çağdaş bir tarzdır. Ben bunu VIP sanat olarak adlandırıyorum. Video, enstalasyon, performas. Çağdaş sanat bir şeyleri yapmak için kullanılan bir tarzdır. Dolayısı ile bu çizimi ele almanın bir yoludur, videoyu ele almanın bir yoludur, performansı, herhangi bir medyumu ele almanın yoludur. Bir örnek vermem gerekirse ki siz de sinemayla ilgileniyorsunuz, çok net anlayabilirsiniz: Siz bir film yapmak için prodüksiyonla ilgileniyorsunuz, ışıklandırma ile ilgileniyorsunuz, kadrajla ilgileniyorsunuz. Her detay önemli. Eğer bir video art yapacaksanız kameranın iyi odaklanmamış olması önemli değil, dizgenin absürt olması önemli değil, çekimin kalitesiz olması önemli değil, 20 dakika boyunca yerleri süpüren bir kadını göstermeniz önemli değil. İşte o zaman bunun aslında bir tarz olduğunu anlıyorsunuz. Ve bir film ile bir video artı yan yana koyduğunuzda video art teknik ya da kavramsal olarak güçlü duramıyor, fakat film durabiliyor. Ve diyorlar ki ama bu sinema, bu kısa metraj, benimkisi video art. Dolayısı ile çağdaş tarzın asıl meselesi dolaysız olması, anlık duruma odaklanması, konusu ve bir kanuna bağlı olmaması.
O halde bu bir nevi istediğin her eşyi yapabilmeni sağlayan bir izin mi?
AL: Kesinlikle. Bunu zaten Duchamp, Kosulth, Donald Judd söyledi ; sanat, sanatçının sanat olarak belirlediği şeydir.
O zaman bu şu anlama mı geliyor? İnsanlar bilmedikleri için mi anlamıyorlar?
AL: Hayır. İnsanlar anlamıyorlar, çünkü bu sanat değil! Basitçe, eğer sanatta bir aracıdan bahsediyorsak, eseri açıklayan, sanatçının niyetlerinin neler olduğunu, neden bahsettiğini ya da neyi yapamayacağını anlatan, bir sanat eserinin karşısında değiliz demektir; nitekim sanat aracıya ihtiyaç duymaz. Tamamen akademi anlayışının ve piyasanın ürünü olan bir eserle karşı karşıyayız demektir. Bu şekilde düşünen insanlar çok az. Vargas Llosa‘nın bir kitabı var, Antonio Munoz Molina’nın bazı yazıları var. Fakat genel olarak akademi, sanatçılar, piyasa, her türlü objeyi sanat eseri olarak tasdik ediyorlar, çünkü bu muazzam bir pazarlama aracı haline gelmiş durumda. Hiçbir değeri olmayan, sahte bir değer biçilmiş olan, ne estetik ne de teorik bir dayanağı olan objeleri satmak üzere kurulmış bir sistem bu. Nitekim bu retorik sayesinde sanat adı altında satılabiliyorlar. Büyük bir sahtekarlıkla karşı karşıyayız.
Sahte bir sanat dünyası yaratıyoruz.
AL: Aynen, bu devasa ticareti ayakta tutmak için elbette.
Peki, sanatçılar için de…
AL: Büyük çoğunluğu sahte, evet. Gabriel Orozco sahte bir sanatçı, aynı şekilde Damien Hirst, Jeff Koonz, Takashi Murakami, Teresa Margolles…Bu isimlerin hiçbiri sanatçı değil. Ve bunu ben söylemiyorum. Eserleri ortada.
Örneğin, Kurimanzutto galeri ile röportaj yapmıştık
AL: Orası bir işletme, Gabriel Orozco o galerinin ortağı, ne demelerini bekliyorsunuz? “ortağım bir sahtekar” demelerini mi?
Peki, örneğin günümüzün Leonardo Da Vinci’si kim diye soracak olsak?
AL: Öyle biri yok!
Gabriel Orozco mesela?
AL: (Kahkaha atar) Ne saçma! Bu yalanları nedeniyle dava edilmeleri gerekir. Korkunç, ben buna korkunç diyorum.
Yine de bir Leonardo da Vinci yok mu?
Bakın son dahi artık aramızda olmayan Lucian Freud. Bunu böyle kabul edelim, artık yaşamayan son itibarlı kişi Lucian Freud idi. Gabriel Orozco bir palyaço. Eserlerini görmediniz mi? Her şeyden ziyade sempatik olmak istiyor. Görsel şakalar yapıyor. Tıpkı Gabriel Kuri‘nin superdrama fişleriyle yaptığı görsel şakalar gibi. veya Abraham Cruzvillegas‘ın patenleri ve kırık oyuncakları ile yaptığı işler gibi…Herkes sempati kazanmanın peşinde. Herkes görsel şakalar yapmanın ve aynı zamanda genç görünmenin peşinde. Ama evet, eserleri böyle, sanki bir delikanlıymış gibi. Hele ki Abraham Cruzvillegas, patenlerini ve takunyalarını takıyor, sanki bir ergenmiş gibi.
Pekala, fakat madem öyle, örneğin Guggenheim neden onu bir dahi olarak değerlendiriyor?
Hayır, onu bir dahi olarak değerlendirmiyorum.Onu sistemin bir sanatçısı olarak görüyorum. Dahi figürü bu kişiler yüzünden yerle bir olmuş durumda. Bizim tanıdığımız şekli ile dahi sanatçı, Rönesans’ın bir ürünü olan ve 18. yüzyılda tanrılaştırılma noktasına gelen sanatçı figürünü yıkma görevini üstlendi bu kişiler. Neden? Herkesin sanatçı olduğunu söyleyebilmek için. Dahi figürünün nasıl yıkılacağına dair upuzun metinler mevcut veya bunu tahsis yoluyla nasıl başardıklarına dair. Artık eser sahipliği diye bir şey yok. Böylelikle herhangi bir kişi bir başkasının eserini çalabilir ki Duchamp’ın bir Mona Lisa kopyasına bıyık eklediği barbarca hareketi de buna örnektir.
Eserin hiçbir değeri yoktu, nitekim basit bir reprodüksiyondan ibaretti, fakat buna bıyık ekleyerek kendine mal etti. Dolayısı ile dahi figürü artık yok. Tam da bugün her türlü vasat, banal ve yüzeysel gösterge sanat olarak adlandrılabilir.
O halde mesela aslında nasıl adlandırdığımız
Kesinlikle. Bu sanat olarak mezat. Şimdi Guggenheim, Gabriel Orzco’yu sergiliyorsa bunun sebebi onu bir dahi olarak görmesi değildir. Sebebi onu sistemin bir parçası olarak görmesidir. Her türlü şeyi sanat olarak satabilen bir sistem. Bu durumda da yeri geliyor, çöp sergiliyor. Boş şişeler, çiğnenmiş sakız fotoğrafları var, hepsi orada. Zekice, mantığa dayalı bir yaratımın sonucu olarak tanımlayabileceğin hiçbir şey yok.
Bahsettiğiniz bir diğer isim Damien Hirst, o sanatçı değil mi?
Damien Hirst / spot paintings
Tabii ki sanatçı değil, noktalardan oluşan resimlerini gördünüz mü? Üstelik bunların hepsini bir fabrikada üretiyor. Hiçbir şey yapmıyor. Eserlerinden birini bile kendi yapmıyor. Kendisi İngiltere’de çizim bile yapamayan öğrencileri kabul eden yegane okuldan mezun. Çizmeyi bilmiyor. Son resimlerini gördünüz mü? Francis Bacon’u taklit etmeye çalışıyor. Resimlerinden adamın kompozisyon bile bilmediği açıkça anlaşılıyor.
Yine de en çok tanınan sanatçı
Elbette, çünkü bu sistem herhangi birinin sanatçı olmasına, herhangi bir objenin sanat eseri olarak kataloglanmasına müsaade ediyor. Neden? Çünkü herşey 2 unsura göre değerlendirilir. Sayılar, yani fiyatı ve kelimeler (alıntılar). Galeriye herhangi bir objeyi koyabilirsin ve Baudrillard’dan, Michaud’dan, Benjamin’den bir alıntı yazarak değerini arttırabilirsin. Birilerini çağırırsın sana değerini söyler ve istediğin fiyatı yazarsın. Eserler istediğin değere sahip olabilir. Bu nedenle eserlerin değeri farazidir. Birçok durumda sadece bir sertifika verirler, eserin kendisini bile teslim etmezler.
Teresa Margolles, Venedik Bienali 2019
Eğer sahte bir sanattan ve sahte sanatçılardan söz ediyorsak esasında bunlar bir hiç için imal ediliyorlar gibi, sanki bir mafya
AL: Bu bir mafya ve büyük bir sahtekarlık. Bu öyle bir mafya ki, size kimlerin dahil olduğunu söyleyeyim; Akademi buna dahil, kültürel kurumlar, eğitim kurumları, müzeler, galeriler, müzayede evleri buna dahil. Çağdaş Sanat üniversite müzesi MUAC’ın baş küratörü Cuauhtemoc Medina…Teresa Margolles’in işlerini değerlendiren kişi bu. Lütfen, Teresa Margolles’in yaptığı barbarlıklara bakar mısınız? İnsanlarla yüzsüzce alay ediyorlar ve bunun sanat olduğunu söylüyorlar.
ve bunun sanat olmadığını söylediğimizde savunmaya geçiyorlar…
AL: Tabii ki. Düşün, doktora tezini Fluxus hakkında yaptı, sanki kareoke yapıyormuş gibi yani. Fluxus 10 yıl sürmüş bir sanat akımıdır.
O zaman aslında mekanı çalıyoruz.
AL: Kesinlikle. Ve şunu görebiliriniz, örneğin Arturo Rivera Meksika’da on yıldır sergi yapmıyor. Müzelere giremeyen ne kadar çok ressamın olduğunu görebilirsiniz. Müzelerin dışında kalmış yüzlerce çok yetenekli çizer bulabilirsiniz. Neden? Çünkü kimler müzelerin içinde? Superama içerikleriyle Gabriel Kuri. Bu tarz insanlar. Eduardo Abaroa var. Tamayo müzesindeki yeni kaldırılan sergiye bakın. Bu sergide Gabriel Orozco’nun sergilediği “sol” marka biranın tabelası, sanki Siquerios’un fresklerine bir alternatif gibi sunulmuştu.
O halde bir zarar verme durumu oluyor
AL: Aynı zamanda çok tehlikeli bir durum, insan aklı zarara uğruyor.
O zaman sanatın geleceğinde neler olacak?
AL: Bu vaziyet artık sona eriyor. Bakın, yaratım olmaya devam edecek: çünkü yaratmak bir ihtiyaçtır. Bu insanlar yaratmaya ihtiyaç duymuyorlar. Eğer eserlere bakarsan on dakikada yapılmışlar. Yaratmak çok fazla zaman alır. Yaratmak asla bitmeyen bir yoldur. Esasen sanatçılar okuldan mezun olduktan sonra öğrenmeye başlarlar. ve yaratımlarıyla karşı karşıya gelmeye başlarlar, bir dil aramaya ihtiyaç duyarlar. Sanatsal olarak ne yapacaklarını aramaya ihtiyaç duyarlar. Sanatçı bunların farkına okulu bitirdikten sonra varır. Ancak daha okuldayken öğrenciler ellerinde cinsiyet ayrımcılığı ile ilgili bir kağıtla geliyorlarsa, avluya idrarını yapıyorsa ve bu sınav yerine geçiyorsa – bu söylediğim gerçek bu arada, La Esmeralda’da gerçekleşti- ve evet eğer öğretmenler bunu sınav olarak kabul ediyor ve dersten geçiriyorlarsa bir sanatçı olabilmek için nasıl bir çaba göstermek gerekiyor? Hiç.
O zaman neden sanatçı olmak istiyorlar?
AL: Çünkü sanatçı olmak için hiçbir çaba gerekmiyor. ve oldukça da itibarlı bir iş. Çok iyi bir ticaret. Bir bilim insanı olmanın ne demek olduğuna bakın…Bilim yapmanın ne olduğuna bakın…Yıllar boyu süren bir eğitim, aynı zamanda kendi başarısızlıklarınızla yüzleşmeniz, sanatta olduğu gibi, sanatta söylenir ki bir sürü kötü şey üretirsiniz, aralıksız çalışmanız gerekli, ve bu çocuklar daha okula girdikleri andan itibaren sanatçı olarak görülüyorlar. Daha o anda kendilerini sanatçı olarak görüyorlar. Yaptıkları eserler arasında bir hiyerarşi yok ve bunu size Cuauhtemoc Medina söyleyebilir, çünkü o eserler arasında bir değer hiyerarşisi olmadığını savunuyor.Eğer bir değerler hiyerarşisi yoksa eğitime de ihtiyaç yoktur.
Eğer bir hiyerarşi yoksa sanat eseri doğduğu andan itibaren bir sanat eseriyse ve kimin nasılın bir önemi yoksa nasıl oluyor da buna bir fiyat biçilebiliyor?
Çünkü fiyat kurmaca. Piyasanın keyfine göre belirleniyor. Fiyat tamamen kurmaca. Örnek olarak Meksika sanat fuarı Zonamaco’da başıma geleni anlatayım: Galerinin bir köşesine dayanmış bazı dallar vardı. Oradaki dalların fiyatının ne olduğunu sordum. Bana dediler ki: değişir. Neye göre dedim, dalları koyacağınız alana göre değişir dediler. Pekala dedim amacım bir fiyat almak, yaklaşık 2 metrelik bir alanım var : 40.000 Euro dediler. Pek,i nasıl yapalım, buradaki dalları mı alayım? Hayır biz size dalları 2 metrelik bir alana göre hazırlayıp, buna izniniz olduğunu belirten bir sertifika ile hazırlayacağız. Ve sanatçının onayı da yer alacak…Sattıkları sanat değil.
Bilgisayara yüklendmiş yüzbinlerce resim ve algoratma ile yaratılan yapay zeka tarafından yapılmış “Portrait of Edmond Belamy” isimli ilk eser 2018 senesinde Christies’de 432.000 USD ‘a satıldı.
Salvador Mundi / Leonardo Da Vinci, 2017 senesinde Christie’s de gerçekleşen açık arttırmada 400 milyon USD fiyata Arap bir iş adamına satıldı. Gerçek mi değil mi hala kanıtlanabilmiş olmayan bir sanat eseri…
Kimliği hala bilinmeyen, meşhur duvar grafiti sanatçısı Banksy‘nin “girl with the baloon” eseri 2018 senesinde Sothebys’de 860.000 Pound fiyata satıldıktan hemen sonra kendi kendisini parçaladı. Sanatçının esere yüklediği bu özellikten hiç kimsenin haberi olmadığı için büyük bir şok yarattı.
1954 senesinde Mark Rothko tarafından yapılmış , 242.9 x 186.7 cm ölçülerindeki sarı ve mavi isimsiz eser 2015 senesinde Sothebys müzayede evinde 46.500.000 USD rakama alıcı buldu.
Amerikalı ressam Barnett Newman’ın “Onement VI” adlı tablosu, 2013 senesinde New York’ta düzenlenen açık artırmada 43,8 milyon dolara alıcı buldu.
Amerikalı ressam Barnett Newman‘ın “Black Fire 1” adlı tablosu, 2014 senesinde New York Christies müzayede evinde düzenlenen açık artırmada 84,2 milyon dolara alıcı buldu.
Mark Rothko tarafından yapılmış , “orange-red-yellow” isimli eser 2012 senesinde Christies müzayede evinde 77.000.500 USD rakama alıcı buldu.
Lucio Fontana tarafından yapılmış , “Attese” isimli eser 2015 senesinde Sothebys müzayede evinde 16.154.000 USD rakama alıcı buldu. eser ölçüsü: 65.4 x 200 cm.
1968 senesinde Cy Twombly tarafından yapılan eser 2015 senesinde Christies müzayede evinde 70 milyon USD rakam ile alıcı buldu.
1959 senesinde Jasper Johns tarafından yapılmış , “false art” isimli eser 2006 senesinde 80.000.000 USD rakama alıcı buldu. Yaşayan bir sanatçıya ait en yüksek rakamla satılan eser ünvanını aldı.
1953 senesinde Willem de Kooning tarafından yapılmış , “Woman III” isimli eser 2006 senesinde 137.500.000 USD rakama alıcı buldu.
Jackson Pollock tarafından yapılmış , “NO 5, 1948” isimli eser 2006 senesinde 140.000.000 USD rakama alıcı buldu.
1955 senesinde Willem De Kooning tarafından yapılmış , “Interchange” isimli eser 2015 senesinde 300.000.000 USD rakama alıcı buldu.
