Günlük yaşamımızda, kendimizi sık sık iki temel güç arasında sıkışmış hissederiz: biri bizi tanıdık olana, alışılagelmiş olana, yani aynılığa doğru çeker; diğeri ise bizi yeniliğe, büyümeye, değişime iter. Gestalt terapisi bu iki gücü – “aynılık gücü” ve “değişim gücü” – insan deneyiminin temel dinamikleri olarak görür. Bu yazı, bu iki gücün bireysel ve toplumsal yaşamlarımız üzerindeki etkilerini, onların kökenlerini, Gestalt kuramı çerçevesindeki yerini ve bu güçlerle nasıl çalışabileceğimizi farklı alanlardan örnekler, araştırmalar ve önerilerle ele alacaktır.
Gestalt Terapisinin Tarihçesi ve Temel Kavramlar
Gestalt terapisi 1940’larda Fritz Perls, Laura Perls ve Paul Goodman’ın öncülüğünde gelişti. Temel amacı, bireyin “şimdi ve burada”da farkındalığını artırarak, deneyimlerini bütünlemesine olanak sağlamaktır. Gestalt, bireyin içsel süreçlerinin çevresiyle sürekli bir temas halinde olduğunu savunur. Bu temasta yaşanan aksaklıklar veya farkındalıktaki körlükler, bireyin yaşamında tekrarlayan döngüler – yani aynılık güçleri – olarak ortaya çıkar.
Fritz Perls, bireyin geçmişine saplanıp kalmasını veya geleceğe kaçmasını, kişinin kendi deneyiminden kopması olarak tanımlar. Değişim, ancak birey şu anki deneyimine tam anlamıyla temas ederse mümkün olur. Perls’in “paradoksal değişim kuramı”na göre, değişim, bir kişi kim olmadığını olmaya çalıştığında değil, kim olduğunu tam olarak kabul ettiğinde gerçekleşir.
Aynılık Gücü Nedir?
Aynılık gücü, psikolojik anlamda alışkanlık, konfor, rutin ve bilinenin cazibesiyle ilgilidir. Bu güç, bireyi mevcut hali korumaya iter. Kimi zaman hayatta kalma içgüdüsünün bir uzantısı olarak, kimi zamansa çocuklukta öğrenilen kalıpların tekrarından doğar. Örneğin:
- Aynı tip ilişkileri tekrar etmek
- Her pazartesi şikayet ederek işe gitmek ama iş değiştirmemek
- Aile içinde aynı rolleri sürekli üstlenmek
Bu kalıplar ilk bakışta zararsız gibi görünse de, bireyin büyümesini, potansiyelini gerçekleştirmesini ve tatmin dolu bir yaşam sürmesini engelleyebilir.
Değişim Gücü Nedir?
Değişim gücü, insan doğasının yeniliğe, gelişime ve farkındalığa yönelik eğilimidir. Kimi zaman dışsal baskılarla (travma, kriz, yeni bir ortam), kimi zaman ise içsel bir çağrıyla (sıkılma, arayış, tutku) tetiklenir.
Gestalt bakış açısıyla, değişim kendi başına gerçekleşmez. Değişimin ilk adımı farkındalıktır. Farkına varmak, bireyin tanıdık olanla arasına mesafe koyarak gözlem yapabilmesini sağlar.
Polarite Olarak Aynılık ve Değişim
Gestalt kuramında polariteler, bireyin içsel çatışmalarını ve yaşam enerjisinin yönlerini anlamak için kullanılır. Aynılık ve değişim, bu bağlamda birbiriyle çelişen değil, tamamlayıcı kutuplardır. Tıpkı nefes alıp vermek gibi, yaşam bu iki güç arasındaki ritimle akar.
- Aynılık: Temel güvenlik sağlar, aidiyet hissi yaratır.
- Değişim: Yenilik getirir, büyümeye ve özgünlüğe alan açar.
Bu polariteyi bastırmak ya da bir tarafa fazlaca yönelmek dengesizlik yaratabilir. Gestalt terapisi, bireyin bu iki kutup arasında salınmasına alan tanır, böylece kişi hem köklenmiş hem de esnek olabilir.
Günlük Hayatta Görünümleri
Bu iki gücün etkilerini aile, iş, ilişkiler ve kişisel gelişim gibi birçok alanda gözlemleyebiliriz:
Aile Hayatı
- Bir bireyin hep “barıştırıcı” rolünde kalması (aynılık)
- Aile sisteminde kuşaklar boyu aktarılan sessizlik kalıpları
- Aile bireylerinden birinin terapiye gitmeye karar vermesiyle başlayan değişim dalgası
İş Yaşamı
- Aynı pozisyonda kalmak ama sürekli şikayet etmek (aynılık)
- Yeni bir eğitim ya da kariyer değişikliği (değişim)
- Yaratıcılığı baskılayan kurumsal kültürler (aynılık)
- Girişimcilik veya yeni projeler başlatmak (değişim)
İlişkiler
- Hep benzer partnerleri seçmek
- İfade edilmemiş duyguların tekrar eden pasif-agresif çatışmalar yaratması
- Bir ilişkinin sonlandırılması ya da dönüştürülmesiyle gelen içsel açılım
Kişisel Gelişim
- Meditasyon, nefes çalışmaları, sanat terapisi gibi yollarla farkındalık kazanmak
- Aynı düşünce kalıplarının döngüsel olarak tekrar etmesi (örneğin, “ben yetersizim”)
Bu Kalıpları Nasıl Tanırız?
Gestalt terapisinde bireyin temasında neler olduğuna dikkat edilir. Duygular, bedensel hisler, düşünceler ve davranış kalıpları bir arada incelenir. Kalıpları tanımak için:
- Günlüklerde kendini tekrar eden temalara dikkat etmek
- Bedenin neler hissettiğini gözlemlemek
- İlişkilerde sık tekrar eden senaryolara bakmak
- Terapi ya da süpervizyon süreçlerinde geri bildirim almak
Kendimize Nasıl Yardımcı Olabiliriz?
- Farkındalık Pratikleri: Meditasyon, nefes egzersizleri, beden taramaları
- Deneyimsel Egzersizler: Sandalye çalışmaları, rol değişimleri
- Yaratıcı İfade: Resim, yazı, müzik gibi araçlarla içsel deneyimlerin dışa vurulması
- Alan Açmak: Duygulara, düşüncelere ve bedensel hislere yargısızca tanıklık etmek
Destek Aramak: Ne Zaman ve Kimden?
- Terapist: Özellikle aynı kalıpların tekrar ettiğini fark ediyorsanız.
- Süpervizör/Kolaylaştırıcı: Profesyonel gelişimde tıkanıklık yaşıyorsanız.
- Grup Çalışmaları: Aynı temaları paylaşan insanlarla bir arada olmak dönüşüm gücünü artırabilir.
Diğer Alanlardan Bakış Açıları
Nörobilim
Beyin, enerji tasarrufu için alışkanlıkları tekrar eder. Ancak nöroplastisite sayesinde yeni bağlantılar kurma kapasitesi vardır. (Kaynak: Norman Doidge, The Brain That Changes Itself)
Sistemik Yaklaşım
Aile ve toplumsal sistemlerde aynılık kalıpları kuşaklar arası aktarılabilir. Değişim, sistemde bir bireyin yeni bir seçim yapmasıyla tetiklenebilir. (Kaynak: Bert Hellinger)
Mindfulness ve Budist Psikoloji
Şimdiki anın farkındalığı, geçmişten gelen tepkisel kalıpların çözülmesini sağlar. (Kaynak: Thich Nhat Hanh, Tara Brach)
Önemli Kaynaklar
- Fritz Perls – Gestalt Therapy Verbatim
- Erving & Miriam Polster – Gestalt Therapy Integrated
- Dan Siegel – The Developing Mind
- Bonnie Badenoch – Being a Brain-Wise Therapist
- Tara Brach – Radical Acceptance
- Arnold Beisser – The Paradoxical Theory of Change
Sonuç
Aynılık ve değişim, yaşamın iki temel ritmi gibidir. Biri bizi korur, diğeri geliştirir. Gestalt terapisi, bu iki gücü yargılamadan fark etmeyi, onlarla dans etmeyi ve dengede tutmayı önerir. Kalıplarımızı fark etmek, onları anlamak ve dönüşüme davet etmek, hem bireysel hem kolektif özgürleşmenin kapısını aralayabilir.
Kika's world 